Op een schitterende locatie, midden in de natuur op de grens van Leeuwarden en Tietjerk, vond op het Alddiel een gesprek plaats met Bart Zantman. Vol passie vertelt hij over prachtige circulaire projecten, zijn intrinsieke motivatie voor duurzaamheid én het belang van kennisdeling.
VCF-lid sinds de eerste dag
Vanaf het moment dat Zantman Architecten is opgericht, is ze lid van Vereniging Circulair Friesland (VCF) vertelt Bart: “Een fijne vereniging waarin louter thema’s aan de orde komen waar ik volledig achter sta. Bewust en duurzaam bouwen is geen toevoeging, maar heb ik altijd van essentieel belang gevonden vanuit het idee de leefomgeving voor toekomstige generaties veilig te stellen. Want de groeiende wereldbevolking, overconsumptie en de wegwerpeconomie eisen hun tol. We stevenen af op een mogelijk onomkeerbaar grondstoffen- en klimaatprobleem en ook de bouw draagt daar een grote steen aan bij. Alleen de transitie naar een circulaire economie, met een belangrijke rol voor hernieuwbare, biotische materialen kan dat tij keren. Het is daarin cruciaal om samen te werken, kennis te vergaren vanuit verschillende disciplines en deze opgedane kennis met elkaar te delen. Want circulaire economie gaat over zo veel meer dan alleen materiaalgebruik. Ook biodiversiteit, energie, water, gezondheid en welzijn spelen een rol, zie de zeven pijlers van Metabolic die VCF hanteert. Het is een totaalplaatje en we hebben elkaar hierbij nodig. Hoe we in Fryslân manmachtig, met de triple helix, onze krachten hebben gebundeld binnen VCF, dat is écht vooruitstrevend en uniek. Dit valt andere regio’s ook in positieve zin op.”
Bewuste keuzes maken
Bart vertelt dat hij altijd al een voorliefde voor het materiaal hout heeft gehad. Aanvankelijk vanuit de verschillende toepassingsmogelijkheden, uit esthetisch oogpunt maar ook met oog op de traditie: “Het feit dat de mensheid vanaf het prille begin onze huizen bouwde met de hulpbronnen om ons heen, in harmonie met de natuur. We zijn vervolgens complexere materialen gaan gebruiken en zijn begonnen fossiele energie en eindige bronnen te benutten. We voegden chemicaliën en gifstoffen toe, maar deze ‘vooruitgang’ leidde tot steeds meer afstand van de natuur. We zijn gaan geloven dat de oorspronkelijke, natuurlijke opties om te bouwen minder relevant, minder verfijnd zijn. Nu de natuur ons steeds vaker op onze plek zet, zien we in dat in onze bossen en weides dé oplossing verscholen ligt. Met geavanceerde technieken bieden nieuwe hout- en vezelproducten een nieuwe toekomst, gebouwd op tradities uit het verleden, voor een meer gezonde en klimaatbestendige beschaving. Geweldig inspirerend vind ik dat!”
“Ik werkte vanaf mijn beginjaren als architect al veel met dit materiaal, zowel als constructiemateriaal als voor de afwerking binnen en buiten. Gaandeweg doe je meer kennis op en maak je bewustere keuzes in toepassingsmogelijkheden, soorten, bewerkingen, herkomst, CO-2 opslag, energiezuinigheid, hergebruik, losmaakbaarheid en nu ook het meetbaar maken van circulariteit. Onderzoek blijft altijd nodig. Fryslân heeft dan niet veel meerlaagse hoogbouw, vaak beperkt het zich tot enkele verdiepingen, maar innovatieve houtproducten gemaakt van jonge bomen en afkomstig van echt duurzame bosbouwmethoden zijn in algemene zin onze weg voorwaarts, in combinatie met andere natuurlijke vezelmaterialen. Het materiaal groeit op de kracht van de zon, slaat koolstof op, laat zich goed hergebruiken en is hernieuwbaar. En je kunt er prachtig mee ontwerpen!”
Kennis van leden én opdrachtgevers inzetten
“Binnen VCF staan we open voor elkaars kennis en dat versnelt het leerproces. Samenwerking met andere partijen jaagt aan: elkaar inspireren en stimuleren. Veel ketens
zijn vertegenwoordigd binnen VCF en dat is essentieel om samen met elkaar stappen te kunnen maken. Ook opdrachtgevers zelf hebben steeds meer kennis in huis, zoals we zagen bij het ontwerp van It Swettehus dat in GEAR-verband is ontworpen. Het ontwerp-en bouwproces van de Watercampus in Leeuwarden, jaren eerder in dezelfde samenwerking tot stand gekomen, maakte dit ook al mooi zichtbaar: Zij wisten natuurlijk als geen ander hoe je zuinig omgaat met water, hoe je nutriënten uit water kunt filteren, wat de exacte werking van waterzuinige toiletten was en hoe je water kunt hergebruiken of kunt inzetten voor koeling.
Hier leer je zelf ook van en dat maakt ons werk zo mooi. Bij elk project doe je nieuwe kennis op die je later weer kunt inzetten bij andere projecten.”
Samenwerking met andere leden
De samenwerking met andere leden is helemaal verweven in de bedrijfsvoering. Zantman Architecten is één van de zeven vooraanstaande Friese architectenbureaus die zich binnen VCF verenigd hebben in Craft+ (De andere partijen zijn Studio ArnoldHoman, Wind Architecten Adviseurs BV, BuroGrooter, Achterbosch Architecten, GEAR architectencoöperatie (INBO is hier onderdeel van) en Alynia Architecten). Met onder andere (bouw)bedrijven als Friso, Lont, Postma, Bouwgroep Dijkstra Draisma en Oldenboom is veel samengewerkt. Zantman is één van de dertig partijen die betrokken is bij de Fryske Vezelhennepdeal waarbij vezelhennep als isolatiemateriaal wordt ingezet. Een mooi voorbeeld van biobased en circulair bouwen in de Friese gastvrijheidssector is project ‘Sliepe yn ‘e takomst’. Dit overzicht is uiteraard lang niet compleet, neem vooral ook een kijkje op de website van Zantman Architecten om een goed beeld te krijgen van meer voorbeeldprojecten: Projecten – Zantman Architecten.
“Practice what you preach”
De tot kantoorpand getransformeerde stalruimte van Zantman Architecten ademt duurzaamheid. ”Practice what you preach”, aldus Bart. Er is bij het ontwerp ervan allereerst gekeken naar wat van waarde is dat behouden kan blijven. Wat toegevoegd is, is voor 90% van natuurlijke materialen gemaakt. Er is gebruik gemaakt van passieve koeling door middel van grote dakoverstekken en een tropendak-principe. Daglicht komt voornamelijk door vensters die gericht zijn op het noorden en zonnewarmte wordt optimaal benut voor een prettig en zo natuurlijk mogelijk leefklimaat. De houten wanden zijn dik en als isolatiemateriaal is onder andere houtwol gebruikt. Dit materiaal ‘ademt’ en kent een optimale faseverschuiving. Met het personeel maken ze dagelijks een lunchwandeling in de natuur, ze schenken biologische koffie en de kantoorinrichting komt grotendeels van OPNIEUW! uit Buitenpost. Stadshout Leeuwarden heeft mooie tafelbladen gemaakt van lokale populieren en aan de buitenmuren hangen vogelhuisjes op diverse plekken voor verschillende vogelsoorten.
Doelen
Er zijn landelijk doelen gesteld: toewerken naar een vermindering van de CO₂-uitstoot met 55% ten opzichte van 1990 en een reductie van 50% in het gebruik van primaire grondstoffen in 2030, in lijn met de nationale doelstellingen. En de ambitie voor 2050: Friesland is dan volledig circulair
Hoe Bart de gezamenlijke circulaire doelen ziet voor over 10 jaar? “Bouwen met biobased materialen, gebruik makend van lokale materiaalstromen om de CO2 te beperken, schadelijk afval terug te dringen en de lokale economie te versterken. Boeren verbouwen een groot deel van de grondstoffen voor de bouw. Daarnaast willen we circulair watergebruik bevorderen in onze plannen en waterbuffering intgraal meenemen. We willen mooie sprongen maken op het gebied van de integratie van biodiversiteit door in onze plannen rekening te houden met de eisen die de natuur stelt. Circulair en gezond bouwen is veel
meer geïntegreerd in ons doen en laten, het is dan niet meer een missie maar écht een vanzelfsprekendheid. Onze plannen zijn meer en meer ‘losmaakbaar’ ontworpen met oog op de toekomst. Dus niet langer afwaarderen maar juist waarde behouden door hergebruik.”
Tips
En Bart zijn tip voor andere ondernemers? “Probeer eens in de zoveel tijd nieuwe circulaire doelen te stellen, houd je kaarten niet tegen de borst, zoek elkaar op, doe kennis op en deel deze met elkaar. Het onderwerp is te groot en te complex om alleen op te pakken, we hebben elkaar daarbij nodig. Zó komen we samen verder op circulair gebied! Voel (en neem) je verantwoordelijkheid om waarde toe te voegen en de wereld goed achter te laten voor toekomstige generaties.”
Terug naar overzicht