We gaan in gesprek met Wendy Zuidema, waarnemend secretaris-directeur generaal, en Machiel de Vries, programmamanager Klimaatneutraal en Circulair bij Wetterskip Fryslân.
Wat zijn jullie circulaire ambities?
Machiel: ‘Onze circulaire ambities en klimaatneutraal hangen sterk met elkaar samen. In 2030 wil het Wetterskip volledig klimaatneutraal zijn en daarmee de eigen impact op klimaatverandering naar nul terugbrengen. In 2050 willen we 100% circulair zijn. Hiervoor willen we in 2030 al circulair werken.
We zetten werken neer die 20 tot 30 jaar blijven staan, zoals een gemaal. Wanneer je zo’n object na die periode weer aanpakt, wil je dat het volledig circulair en herbruikbaar is. Dat betekent dat we nu al moeten nadenken over de circulaire economie van de toekomst.’
Machiel is sinds het ontstaan van de ‘klimaatparaplu’ in 2017 betrokken bij deze ambities, toen het waterschap klimaatverandering als een van de belangrijkste thema’s en opgave voor de komende decennia vaststelde. Circulariteit is hierin een belangrijk onderdeel.
Wendy vertelt over het ontstaan van deze ambities. ‘Deze zijn gegroeid vanuit wat wij de klimaatparaplu noemen, met het bewustzijn dat waterschappen een belangrijke rol hebben in het anticiperen op klimaatverandering. Eerst lag de focus op klimaatadaptatie en -mitigatie (aanpassen aan klimaatverandering en verminderen van klimaatverandering): welke maatregelen kunnen wij zelf treffen voor onze eigen bedrijfsvoering én in de werken die we uitvoeren om hieraan bij te dragen?’
Vanuit die basis is het zich verder gaan ontwikkelen en is de nadruk steeds meer komen te liggen op het voldoen aan de Sustainable Development Goals (SDG’s) en het centraal stellen van circulariteit. Dit is in de vorige bestuursperiode concreter gemaakt. Hiervoor gaan de credits naar Annet van der Hoek, die destijds portefeuillehouder duurzaamheid was.
Machiel: ‘Energieneutraal werken is ook een onderdeel van ons klimaatprogramma. Dit is niet alleen een uitdaging in het kader van klimaatverandering, maar ook om de continuïteit van onze bedrijfsvoering te waarborgen. Dit jaar lijkt het ons te lukken om al energieneutraal te werken, hoewel dit nog afhankelijk is van het weer. Bij regen hebben we bijvoorbeeld veel meer stroom nodig om die continuïteit te garanderen.’
Wendy: ‘We hebben meerdere projecten rondom zonne-energie en aquathermie om energieneutraal te worden. Dit doen we niet alleen voor onze eigen doelstellingen, maar we participeren ook in andere energieprojecten, bijvoorbeeld samen met de gemeenten Súdwest-Fryslân en Ameland, om elkaar te motiveren en te stimuleren.’
Werken jullie met de zeven pijlers van een circulaire economie?
Machiel: ‘Ja, ik vind dat die er wel in zitten. Bijvoorbeeld in onze grond-, weg- en waterbouwsector, dat is eigenlijk onze corebusiness. We hebben ook de duurzame grond-, weg- en waterbouwaanpak, een landelijke aanpak. Publieke opdrachtgevers gebruiken deze methode om projecten zo duurzaam mogelijk uit te voeren. Dit overlapt met de duurzame en circulaire thema’s van Circulair Friesland.’
Wendy: ‘Het verschil is dat wij ons kunnen focussen op één beleidsterrein, namelijk water: veilig, voldoende en schoon water. Als je dan kijkt naar de zeven pijlers, dan komen die allemaal integraal terug in onze aanpak. Water als pijler is een logische. Energie hadden we net al even besproken, en het stimuleren van biodiversiteit is ook één van de beleidsthema’s.
Als het gaat om culturele diversiteit, staat dat nog in de kinderschoenen. Ik kan wel aanvullen dat culturele diversiteit, inclusiviteit en gelijkwaardigheid nu ook een thema zijn binnen de organisatie, en dat dit ook in het huidige coalitieakkoord is opgenomen. Vanuit de ambtelijke dienst wordt hier aan gewerkt.
Gezondheid en welzijn hebben te maken met onze bedrijfsvoering en onze bijdrage hierin. Het toevoegen van waarde in ons hele denken en doen. Dus de zeven pijlers komen wel integraal terug in alles wat we doen, alleen bekijken we het meer vanuit het waterdomein. Daar komen de principes van circulariteit weer in terug. Vanuit dat brede perspectief kijken we naar onze aanpak.’
Wat is een circulair project waar jullie trots op zijn?
Wendy: ‘Dat zijn er meerdere. Grienskip is een aparte BV die we samen met Caparis en Empatec hebben opgericht om te voldoen aan de Participatiewet. Mensen worden het hele jaar door ingezet om te helpen bij het bestrijden van invasieve exotische planten. Ze doen ook het onderhoud bij de zuiveringen en het Woudegemaal. Grienskip biedt daarnaast een leer- en werkvoorziening, waarbij mensen werkervaring kunnen opdoen en vervolgens terugkeren naar de arbeidsmarkt.
We spelen ook een actieve rol in het programma Circulair Opdrachtgeven & Inkopen, waar we ambassadeur zijn. Collega en coördinator Kristian de Jong heeft hier een belangrijke rol in, bijvoorbeeld in het opstellen van een programma van eisen en het voorbereiden van circulaire criteria voor zaken als dranken en werkkleding. Die laatste is spannend, omdat het een belangrijk aspect is voor collega’s die zich bezighouden met bijvoorbeeld exotenbestrijding, beheer, onderhoud en handhaving. Het gaat hierbij niet alleen om identiteit en herkenbaarheid, maar ook om veiligheid. Het is mooi dat we samenwerken met een aantal gemeenten en de provincie, zodat we van elkaar kunnen leren.’
Machiel noemt een derde voorbeeld: ‘Schoon en Emissieloos Bouwen. Landelijk zijn hierover afspraken gemaakt, en ik moet zeggen dat Jantie van der Laan van de Vereniging zich hier erg hard voor heeft ingezet. Zij heeft ervoor gezorgd dat Circulair Friesland als netwerkpartner het convenant heeft ondertekend en dat daardoor de Friese overheden gebruik kunnen maken van de landelijke kennis die er is en zo samen kunnen leren. Dit laat zien dat we elkaar nodig hebben, en dat is belangrijk. Als er bijvoorbeeld ergens in Friesland aan een gemaal wordt gewerkt en je minder uitstoot wilt realiseren, kunnen wij als opdrachtgevende partij van alles eisen. Maar als het op dat moment technisch nog niet mogelijk is, lukt het niet. Aan de andere kant komen aannemers soms met oplossingen waar wij nog niet aan hadden gedacht. Zo dagen we elkaar uit en leren we van elkaar. Een mooi voorbeeld hiervan is dat we bij een gemaal in een afgelegen gebied, ver van de infrastructuur, een laadpunt hebben gerealiseerd voor een aannemer die elektrisch werk uitvoerde met een schip. Dat zijn voorbeelden van hoe het wél kan. De uitdaging is om samen na te denken en om te denken over hoe dingen anders kunnen.’
Wendy: ‘De commitment voor klimaatneutraliteit en energieneutraliteit is er zeker. En het groeit steeds meer. We worden ook regelmatig kritisch bevraagd door het algemeen bestuur, zoals laatst gebeurde bij de berging van een vliegtuig.’
Hebben jullie ook een voorbeeld van een circulaire uitdaging die niet naar verwachting ging?
Wendy: ‘Waar we trots op zijn, is het circulaire gemaal bij het Kalverdijkje, zowel wat betreft de werking als de circulariteit. De weg van ontwerp tot realisatie van de bouw heeft echter veel meer tijd en geld gekost dan verwacht. Dit werd een moeilijk dossier, ook vanuit de politiek. Uiteindelijk heeft het veel meer gekost, maar we hebben er ook veel van geleerd. De extra kosten kunnen we zien als leergeld. Het is belangrijk om daar eerlijk en open over te zijn.’
- Machiel bij het gemaal
Wat zijn jullie lessen, wat wil je meegeven, aan andere organisaties?
Wendy: ‘Blijf vasthouden aan je ambitie om het echt circulair te maken en wees open over wat je onderweg tegenkomt. Tijdens de realisatie van het gemaal hadden we al vijf of zes keer de stekker eruit kunnen trekken vanwege de obstakels die we tegenkwamen. Gebruik juist die obstakels in je voordeel en zie ze als kansen om te leren. Het gaat om het opdoen van nieuwe kennis en vaardigheden.’
Machiel: ‘Werken aan een circulaire economie is een leerproces van vallen en opstaan. Als organisatie probeer je zo efficiënt mogelijk te werken, maar zodra je anders gaat werken, kan dat spanning veroorzaken. Het is daarom belangrijk om vol te houden en elkaar de ruimte te geven.’
Tot slot, waar zijn jullie het meest trots op?
Machiel: ‘Ik ben trots op alle collega’s die onzichtbaar zijn die andere collega’s meenemen en verleiden. Zoals bijvoorbeeld bij de afdeling inkoop.
Wat meer zichtbaar is en waar ik trots op ben zijn onze dijkversterkingsprojecten langs de Waddenzee. Hier is veel grond nodig en dit is een grote uitdaging. Binnen project Dijk en Duinversterking Schiermonnikoog kijken we bijvoorbeeld of we slib uit de jachthaven kunnen gebruiken om de dijk te versterken. Ook kijken we naar andere mogelijkheden zoals bijvoorbeeld gebruik maken van tot klei gerijpt slib. Dit is een nieuwe methode met nog een aantal onzekerheden en veiligheid gaat boven alles. Toch willen we deze mogelijkheden graag verkennen, om zo een stap te kunnen zetten op het gebied van duurzaamheid en circulariteit.’